Bitkilerde organik maddelerin taşınması soymuk boruları ile gerçekleşir.
→Soymuk boruları canlıdır.
→Taşıma hızları düşüktür.
→Soymuk borularında made taşıması; difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir.
→Maddeler suda çözünmüş olarak taşındığından; osmoz olayı da bu taşımada görev alır.
→Yapraklarda üretilen glikozun; gövde, meyve ve köklere kadar taşınması basınç akış teorisi ile açıklanır.
***Basınç akış teorisi:
→Yapraklarda bulunan özümleme parankiması hücrelerine kaynak hücreler denir.
→Bu hücrelerde fotosentez sonucunda glikoz üretilir.
→Kaynak hücrelerde üretilen glikoz, difüzyon ve aktif taşıma ile soymuk borularına geçer.
→Bunun sonucunda, soymuk borularının osmotik basıncı artar.
→Soymuk boruları, osmoz ile odun borularından su çekmeye başlar.
→Bunun sonucunda, soymuk borularındaki hidrostatik basınç artar.
→Bu basıncın etkisiyle glikoz; gövde, meyve ve köklerde bulunan havuz hücrelere taşınır.
→Glikoz havuz hücrelerde; nişasta, maltoz ya da sakkaroza dönüştürülerek depolanır.
Not:
→Kaynak hücrelerde üretilen glikoz, aynı zamanda; sakkaroza dönüştürülüp soymuk boruları ile havuz hücrelere taşınabilir.
BİTKİLERDE TAŞIMA SİSTEMİ
Damarsız çiçeksiz bitkilerden kara yosunlarında ve ciğer otlarında taşıma sistemi bulunmaz.
Bu bitkilerde madde taşınması bir hücreden diğer bir hücreye doğru; osmoz, difüzyon ve aktif taşıma ile yapılır.
Geri kalan tüm bitkilerde iletim dokudan oluşmuş bir taşıma sistemi bulunur.
İletim dokusu; odun ve soymuk borularından oluşur.
1. Odun boruları (ksilem):
Cansız hücreler olup, plerom hücrelerinin farklılaşması sonucu oluşmuştur.
Hücreler arasındaki ara çeperler tamamen eridiğinden ince uzun borucuklar şeklindedir.
Odun boruların görevi, kökten yaprağa doğru tek yönlü; su ve mineral maddeler taşmaktır. (inorganik madde taşır)
Taşıma hızları yüksektir.
Odun boruları trake ve trakeit olmak üzere iki farklı borucuktan oluşmuştur.
Bunlardan çapları geniş olanlarına trake; dar olanlarına ise trakeit denir.
2. Soymuk boruları (floem):
Canlı hücreler olup, plerom hücrelerinin farklılaşması sonucunda oluşurlar.
Hücreler arası çeperler yer yer eridiğinden, ara çeperler kalbur şeklini alır.
Bu nedenle soymuk borularına kalburlu borular da denir.
Soymuk boruları olgunlaştıklarında çekirdeklerini kaybederler.
Soymuk borularının etrafında çekirdekli arkadaş hücreleri bulunur. Bunlar soymuk borularına desteklik sağlar.
Soymuk borularının görevi, kök ile yaprak arasında çift yönlü organik madde taşımaktır.
Bunlar kökten yaprağa doğru amino asit ve yapraktan köke doğru glikoz taşır.
Taşıma hızları düşüktür.
İletim demeti çeşitleri:
İletim demetleri; kapalı ve açık iletim demeti olmak üzere iki gruba ayrılır.
1. Kapalı iletim demeti:
Tek çenekli bitkilerde bulunur. Bu iletim demetinde, odun ve soymuk boruları arasında kambiyum bulunmaz.
Bu nedenle bu bitkilerde iletim demetleri dağınık halde bulunur.
2. Açık iletim demeti:
Çift çenekli ve açık tohumlu bitkilerde bulunur. Bu iletim demetinde, odun ve soymuk boruları arasında kambiyum bulunur.
Bu nedenle bu bitkilerde iletim demetleri düzenli halde bulunur.
BİTKİLERDE SU VE MİNARELERİN TAŞINMASI:
Bitkilerde su ve minerallerin taşınmasında; kılcallık, kök basıncı ve terleme-kohezyon teorisi olmak üzere 3 farklı olay görev yapar.
1. Kılcallık olayı:
Odun boruları çok ince olduğundan, kılcallık olayının etkisi ile su yükselir.
Suyun yükselmesi adhezyon çekim kuvvetinin etkisi ile gerçekleşir.
Bitkilerde kılcallık olayının etkisi ile su en fazla 5 metreye kadar yükselebilir.
2. Kök basıncı:
Bir bitkinin kök osmotik basıncı, o bitkinin yaşadığı topraktan daha yüksektir.
Bu olay bitki kökünde bir kök basıncı oluşturur.
Kök basıncının etkisi ile topraktaki su osmoz ile alınır ve yukarıdaki dokulara doğru taşınır.
Bitkilerde kök basıncının etkisi ile su en fazla 25-30 metreye kadar taşınabilir.
Bitkilerde kök basıncının etkisi ile yaşarma ve damlama olayları gerçekleşir.
a. Yaşarma: Bitkinin yaralanan kısımlarından, suyun sıvı olarak dışarı verilmesidir.
b. Damlama (gutasyon): Havanın neme doymuş olduğu zamanlarda, yapraklardaki hidadot adı verilen açıklıklardan
suyun sıvı damlalar halinde dışarı verilmesidir.
Damlama olayı ile aynı zamanda su ile beraber zararlı tuzlar da dışarı atılır.
3. Terleme- kohezyon teorisi :
Bitkiler stomalardan sürekli terleme olayı ile su kaybeder. Bitkiler kaybettikleri su kadar suyu, odun borularından
çekerek alır. Böylece kökten yapraklara doğru kesintisiz bir su sütunu oluşur. Suyun kesintisiz bir şekilde yükselmesini
kohezyon çekim kuvveti sağlar.
Bitkilerde terleme-kohezyon etkisi ile su 100 metreden daha fazla yükseklere taşınabilir.
BİTKİLERDE ORGANİK MADDE TAŞINMASI:
Bitkilerde organik maddelerin taşınması soymuk boruları ile olur.
Soymuk borularından taşıma; difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir.
Yapraklarda üretilen glikoz ve sakkarozun depo organlarına doğru taşınması, basınç akış teorisi ile açıklanır.
Basınç akış teorisi:
Yapraklarda bulunan kaynak hücrelerde üretilen glikoz ve sakkaroz soymuk borularına geçer.
Böylece soymuk borularının osmotik basıncı artar. Soymuk boruları, odun borularından osmoz ile su çeker.
Bunun sonucunda soymuk borularındaki hidrostatik basınç artar.
Bu basıncın etkisi ile soymuk borularında bulanan şekerler; kök, gövde ve meyvelerde bulunan havuz hücrelere
kadar taşınır. Şekerler havuz hücrelerinde; maltoz, sakkaroz ve nişasta şeklinde depolanır.
Tags:
11.SINIF PERFORMANS
