1. Kelimenin Yanlış Yerde Kullanılmasından
“Ak akçe kara gün içindir demişler.” ( Deyim ve atasözlerinin yanlış kullanılması )
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Sıfatların ve zarfların yerli yerinde kullanılmamasından kaynaklanır.
“Yeni durağa gelmiştik ki otobüs hemen kalktı.”
( Durağa yeni gelmiştik ki otobüs hemen kalktı. )
“Yapılan oylamada önerge 235’e karşı 17 oyla reddedilmiştir.”
( Yapılan oylamada önerge 17’ye karşı 235 oyla reddedilmiştir. )
“Fatma Nine üç yaşındaki torununun torununu kucağına aldı.”
( Fatma Nine torununun üç yaşındaki torununu kucağına aldı. )
“Kambiyo kaydının bulunmadığı dünyada müstesna ülkelerden biri de Libya’dır.”
( Dünyada kambiyo kaydının bulunmadığı müstesna ülkelerden biri de Libya’dır. )
2. Kelimenin Yanlış Anlamda Kullanılmasından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
İçerdikleri anlamlar yönüyle her cümleyle uyuşmayan sözcüklerin, kullanılmaması gereken bir cümlede kullanılmasından kaynaklanır.
“Bu, Türkiye’ye özel bir durumdur.”
( Bu, Türkiye’ye özgü bir durumdur. )
“Bugüne kadar karşısına çıkan olasılıkları değerlendirememişti.
( Bugüne kadar karşısına çıkan olanakları değerlendirememişti. )
“Korkarım ki hastanın ölüm şansı çok yüksek.”
( Korkarım ki hastanın ölüm riski çok yüksek. )
“Bana yardım ederek işi kısa sürede bitirmeme neden oldu.”
( Bana yardım ederek işi kısa sürede bitirmemi sağladı. )
3. Gereksiz Kelime Kullanılmasından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Eş anlamlı kelimelerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır.
“Ahmet Bey sağlıklı ve sıhhatli biriymiş.”
( Ahmet Bey sağlıklı biriymiş. )
“Yaşamın aşırı monotonluğu ve tekdüzeliği onu bıktırmıştı.”
( Yaşamın aşırı monotonluğu onu bıktırmıştı. )
“Doktor hastaya istirahat edip bir hafta dinlenmesini söyledi.”
( Doktor hastaya bir hafta dinlenmesini söyledi. )
“Bu sanatçının herkesten farklı, özgün bir anlatımı vardı.”
( Bu sanatçının herkesten farklı bir anlatımı vardı. )
4. Cümlede İşlevsiz Kelime Kullanılmasından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Cümlede, kendisinden başka öğelerle aynı anlamı taşıyan kelimelerin kullanılmasından kaynaklanır.
“Öğrenciler arasındaki mevcut ikilik büyüyor.”
( Öğrenciler arasındaki ikilik büyüyor. )
“Böyle yüksek sesle bağırmana hiç gerek yok.”
( Böyle bağırmana hiç gerek yok. )
“Haksız yere uğradığı iftiraya kurban gitti.”
( İftiraya kurban gitti. )
“İki kardeşten en küçüğü benim en yakın arkadaşımdı.”
( İki kardeşten küçüğü benim en yakın arkadaşımdı. )
5. Anlamca Çelişen Kelimelerin Bir Arada Kullanılmasından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Anlamca birbirleriyle uyuşmayan sözlerin aynı cümlede kullanılmasından kaynaklanır.
“Bundan aşağı yukarı tam bir asır önce öldü.”
( Bundan tam bir asır önce öldü. )
“Bu olaya kesinlikle tepki göstereceğini tahmin ediyorum.”
( Bu olaya tepki göstereceğini tahmin ediyorum. )
“Kesinlikle gelmiştir.”
( Gelmiştir. )
“Şurası su götürmez bir gerçek ki, internetin gençleri olumsuz etkilediğini sanıyorum.”
( İnternetin gençleri olumsuz etkilediğini sanıyorum. )
6. Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanılmasından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Deyim ve atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bunların herhangi bir kelimesinin değiştirilerek kullanılmasından kaynaklanır.
“Onu gördüğümde yüzünden dökülen bin parçaydı.”
( Onu gördüğümde yüzünden düşen bin parçaydı. )
“Herkes kulak kabartmış öğretmeni dinliyordu.”
( Herkes kulak kesilmiş öğretmeni dinliyordu. )
“Ağaç dalıyla gürler.”
( Ağaç yaprağıyla gürler. )
“Böyle düşünenlerin köküne kibrit suyu ekmeli.”
( Böyle düşünenlerin köküne kibrit suyu dökmeli. )
7. Mantık Yanlışlıklarından
Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu
Birbirleriyle çelişen iki durumun aynı cümle içinde belirtilmesinden kaynaklanır.
“Genç adam hem elleri arkasında yürüyor hem de gazetesini okuyordu.”
“Pırıl pırıl mehtaplı bir gecede hafif hafif çiseleyen yağmur onları etkilemiyordu.”
“Bırakın patates doğramayı, yemek yapmayı bile beceremez.”
( Bırakın yemek yapmayı, patates doğramayı bile beceremez. )
YAPIYA DAYALI BOZUKLUKLAR
1. Öğe Yanlışlıkları
I. Yüklem Eksikliği: Bir cümlede iki farklı yüklem olması gerekirken bir yüklemle yetinilmesi anlatım bozukluğuna yol açar. Bu tür anlatım bozukluğu iki cümlenin “ve” ya da “(,)”le bağlandığı bağlı ve sıralı cümlelerde görülür.
“Kırmızı kravatını ve mavi ceketini giydi.”
( Kırmızı kravatını taktı ve mavi ceketini giydi. )
“Ben tiyatroyla, o sinemayla ilgilenir.”
( Ben tiyatroyla ilgilenirim, o sinemayla ilgilenir. )
a. Yardımcı Fiil Eksikliği: Bir cümlede iki farklı yardımcı fiil kullanılması gerekirken bir tane kullanılmasıyla ortaya çıkar.
“Arkadaşımız kültürlü ve bağnaz olmayan biridir.”
( Arkadaşımız kültürlü olan ve bağnaz olmayan biridir. )
b. Ek-Fiil Eksikliği: Bir fiil için ek-fiilin hem olumlusu hem olumsuzu gerekirken sadece birinin kullanılmasından kaynaklanır.
“Mehmet sevimli, içten ama çalışkan değildi.”
( Mehmet sevimli, içtendi ama çalışkan değildi. )
II. Özne Yanlışlıkları: Bir cümlede özne olmayacak bir kelimenin özne gibi kullanılması veya öznenin hiç kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.
“GAP’ın inşaatı bitti, yakında hizmete girecek.”
( GAP’ın inşaatı bitti, GAP yakında hizmete girecek. )
“Bu tür kitapların sayısı azaldı, okunmaz oldu.”
( Bu tür kitapların sayısı azaldı, bu tür kitaplarokunmaz oldu. )
“Memlekette kavga yok, aksine sakin durumda.”
( Memlekette kavga yok, aksine memleket sakin durumda. )
III. Tümleç Yanlışlıkları: Nesne ve dolaylı tümleç alması gereken yüklemlerin bu öğeleri almamalarıyla oluşan anlatım bozukluklarıdır.
“Yüzüne krem sürdü ve güzelce ovuşturdu.”
( Yüzüne krem sürdü ve yüzünü güzelce ovuşturdu. )
“Şimdi artık kimi sevdiğimi, saygı duyduğumu bilmiyorum.”
( Şimdi artık kimi sevdiğimi, kime saygı duyduğumu bilmiyorum. )
IV. Özne - Yüklem Uyumsuzluğu:
Teklik-çokluk bakımından: İnsanlar söz konusu olduğunda özne tekilse yüklem tekil, özne çoğulsa yüklem de çoğul olur.
“Ali okula gitti.”
Eğer çoğul özne toplu kabul ediliyorsa yüklem tekil olur. “Arkadaşlarım yarın sinemaya gidecek.”
Saygı veya alay söz konusu olduğunda çoğul özne tekil yüklem alabilir.
“Ali Beyler geldi. / Küçük beyler hâlâ kalkmamış.”
İnsan dışı varlıklar söz konusu olduğunda eğer özne cansız bir varlık, soyut kavram, bitki ya da hayvan ismi ise yüklem her zaman tekil olur.
“Zamirler ismin yerini tutar.” ( tutarlar olmaz. )
“Ormanda bülbüller ötüşüyor.” ( ötüşüyorlar olmaz. )
2. Olumluluk - Olumsuzluk Bakımından Anlatım Bozuklukları
Özne olumsuzsa yüklem de olumsuz, özne olumlu ise yüklem de olumlu olur. Hiçbiri, hiç kimse, kimse kelimeleri özne olursa yüklem olumsuz olur. Hepsi, herkes kelimeleri özne olursa yüklem olumlu olur.
“Herkes dersi dinlemiş fakat bir şey anlamamıştı.”
( Herkes dersi dinlemiş fakat hiç kimse bir şey anlamamıştı. )
“Hiç kimse padişaha karşı çıkmamış, onun yanında yer almıştı.”
( Hiç kimse padişaha karşı çıkmamış, herkes onun yanında yer almıştı.
3. Tamlama Yanlışlıkları
Bir tamlayanın yanlış bir tamlanana bağlanması veya tamlama ekinin kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.
“Siyasal ve hukuk alanında başarılar elde ettik.”
( Siyasal alanda ve hukuk alanında başarılar elde ettik. )
“Kültürel ve sanat etkinlikleri devam ediyor.”
( Kültürel etkinlikler ve sanat etkinlikleri devam ediyor. )
“Konuşmacı dinleyicisini iyi tanıması gerekir.”
( Konuşmacının dinleyicisini iyi tanıması gerekir. )
“Özel ve kamu kuruluşları gelişiyor.”
( Özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları gelişiyor. )
4. Çatı Uyumsuzluğu
Aynı cümlede özellikle öğe ortaklığı olan cümlelerde etken ve edilgen fiillerin birlikte kullanılmasından kaynaklanan bozukluklardır.
“Yanıt kelimesi son yıllarda sıkça kullanılmaya başladı.”
( Yanıt kelimesi son yıllarda sıkça kullanılmaya başlandı. )
“Üniversite sınavını kazanmak amacıyla çalışmaya başladığında sadece ders çalışılmalıdır.”
( Üniversite sınavını kazanmak amacıyla çalışmaya başladığında sadece ders çalışmalısın. )
“Bu belgeleri velilerinize imzalatılıp, müdür beye vermelisiniz.”
( Bu belgeleri velilerinize imzalatıp, müdür beye vermelisiniz. )
UYGULAMA
1) “Bu kitap yayınevinin ölümünün 10. yıl dönümünde ünlü şairin yüce anısına armağanıdır.”
“Bu kitap yayınevinin ünlü şairin ölümünün 10. yıl dönümünde yüce anısına armağanıdır.” ( Kelimenin yanlış yerde kullanılması )
2) “Yeni kaydolan öğrencilerin bu kadar çekimser davranmalarına bir anlam veremiyorum.”
“Yeni kaydolan öğrencilerin bu kadar çekingendavranmalarına bir anlam veremiyorum.” ( Kelimenin yanlış anlamda kullanılması )
3) “Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir.”
“Güç zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir.” ( Gereksiz kelime kullanılması )
4) “Bu şehirde savaş sırasında toplu katliam yapılmış.”
“Bu şehirde savaş sırasında katliam yapılmış.” ( İşlevsiz kelime kullanılması )
5) “Şüphesiz ki bu sözleri bazı öğrenciler duymuş olabilir.”
“Bu sözleri bazı öğrenciler duymuş olabilir.” ( Anlamca çelişen kelimelerin bir arada kullanılması )
6) “Beyaz akçe kara gün içindir demişler.”
“Ak akçe kara gün içindir demişler.” ( Deyim ve atasözlerinin yanlış kullanılması )7) “Yarının mutlu günlerine özlem duyuyorum.”
“Yarının mutlu günlerine hasret duyuyorum.” ( Mantık hatası )
8) “Ekşi yiyecekleri az, acıyı ise hiç yemezdi.”
“Ekşi yiyecekleri az yerdi, acıyı ise hiç yemezdi.” ( Yüklem eksikliği )
9) “Onlar bu suçlamanın yersiz ve doğru olmadığını söylüyor.”
“Onlar bu suçlamanın yersiz olduğunu ve doğru olmadığını söylüyordu.” ( Yardımcı fiil eksikliği )
10) “Eserin konusu çok ilginç, anlatımı da sıradan değildi.”
“Eserin konusu çok ilginçti, anlatımı da sıradan değildi.” ( Ek-fiil eksikliği )
11) “Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, kendi fikrinde ısrar ediyordu.”
“Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, hepsi kendi fikrinde ısrar ediyordu.” ( Özne eksikliği )
12) “Karaya yaklaşıyor mu, yoksa uzaklaşıyor muyuz?”
“Karaya yaklaşıyor mu, yoksa karadan uzaklaşıyor muyuz?” (Tümleç eksikliği )
13) “Bu erikler çok tatlıdırlar.”
“Bu erikler çok tatlıdır.” ( Özne - yüklem uyuşmazlığı )
14) “Hiç kimse bu paraya bu işi yapar.”
“Hiç kimse bu paraya bu işi yapmaz.” ( Olumlu - olumsuz uyumsuzluğu )
15) “Fabrika ticarî ve polis otosu üretimine geçen yıl ara verdi.”
“Fabrika ticarî oto ve polis otosu üretimine geçen yıl ara verdi.” ( Tamlama yanlışı )
16) “Bir yıl boyunca devamlı çalışarak kazanıldı.”
“Bir yıl boyunca devamlı çalışılarak kazanıldı.” ( Çatı uyuşmazlığı )
Tags:
DİL VE ANLATIM
