Mayoz bölünme özel
bir bölünme şeklidir. Bu bölünmeyle üreme organlarında üreme hücreleri oluşur.
Mayozda diploit (2n) bir hücreden haploit (n) kromozomlu hücreler oluşur. Bu
şekilde kromozom sayıları nesilden nesile sabit kalır.
Mayoz bölünme
sonucu oluşan haploit hücreye gamet denir.
Mayoz bölünmede de
mitoz bölünmede olduğu gibi hazırlık evresi olan interfaz vardır.Mayoz
interfazı ile mitoz interfazı aynıdır. Mayoz bölünme Mayoz I ve Mayoz II olarak
iki bölünme ile gerçekleşir. Her bölünmede Profaz, Metafaz, Anafaz ve
Telofaz evreleri görülür.
A)Mayoz-1
evreleri:
Mayoz bölünme homolog kromozomların ve kardeş kromatidlerin ayrılmasını sağlayan ardışık
iki bölünme bütünüdür. Homolog kromozomların ayrılmasına neden olan birinci evreye
Mayoz-1 evreleri denir.
a)Profaz-1
1-Sentroiller kutuplara hareket eder.
2-Nucleus zarı ve e.r. zarları erimeye başlar.
3-İğ iplikleri oluşmaya başlar.
4-Kromozomlar kısalıp kalınlaşmaya başlar. Ancak profaz-1’ de Mitoz profazında
ve profaz-2 ‘de görülmeyen bazı özgün olaylar ve kromozomların özel
davranışları vardır. Bu nedenle profaz-1 kendi içinde beş alt
evrede incelenir.
I)Leptoten:
1-İnce ve uzun iplikler halinde olan kromatinler kısalıp kalınlaşırlar.
2-Nucleolus (Çekirdekcik) varlığını sürdürür.
II)Zigoten:
1-Homolog kromozomlar yanyana gelerek çiftler (Bivalent yapı) oluştururlar.
2-Eşleşme bütün kromozom çiftlerinde görülür.
III)Pakiten:
1-Kromozomlar iyice kısalıp kalınlaşır.
2-Eşleşen homolog kromozomlar bu evrede birbirleri ilke iyice kaynaşırlar ve bu
evrede hücrenin kromozom sayısı n gözükür.
3-Evrenin sonunda her kromozom çiftinde dört kromatid görülür ve bu
yapıya tetrad denir.Hücrede görülen tetrad sayısı n kadardır.
4-Bu evrede homolog kromozomların kardeş olmayan kromatidleri arasında gen alış
verişi görülür bu olaya krossing-over denir.
5-Kardeş olmayan kromatidler arasındaki çakışma noktalarına kiyazma denir.
6-Uzun kromozomlarda görülen kiyazma sayıları daha çoktur.
2-Ancak krossing-over bölgelerinde kiyazmalarla bağlantılarını sürdürürler.
V)Diakinez:
1-Kromozomlar daha fazla kısalırlar.
2-Homolog kromozomlarda bağlantı sadece uca yakın yerlerde kalır.
3-Çekirdek zar kaybolur.
4-Nucleolus (Çekirdekcik) kaybolur.
5-İğ iplikleri oluşmuştur.
6-Dişilerde eşey ana hücreleri gerçekleşen mayoz bölünmenin bu evresinde hücreler
uzun süre kalırlar. Bölünmenin bundan sonraki evreleri ovulasyondan sonra devam
eder.
b)Metafaz-1
1-Homolog kromozomlar (Tetradlar halinde) ekvatoral plak üzerinde karşılıklı
dizilirler.
2-Her kromozom sentromeri ile iğ ipliklerine tutunurlar
c)Anafaz-1
1-Homolog kromozomlar iğ iplikleri ile zıt kutuplara doğru çekilirler.
2-Kardeş kromatidleri bir arada tutan sentromerler parçalanmamıştır.
3-Kiyazmalar kromozomların ucuna doğru kayarak ortadan kalkar.
4-Anne ve babadan gelen kromozomların kutuplara taşınması rasgele olur
buda çeşitlilik nedenidir.
d)Telofaz-1
1-Kromozomlardaki helixler çözülür.
2-Nucleus zarı belirginleşir.
3-Sitokinezle iki hücre oluşur.
4-Oluşan hücrelerin kromozom yapısı n2c dir.
5-Erkeklerde sekonder spermatositler oluşur.
6-Dişilerde ikincil oosit ve birinci kutup hücresi meydana gelir.
7-Mayoz geçiren bazı hücrelerde nucleus zarı oluşmaz ve kromozomlar helixler
çözülmez.
Ara interfaz:Nucleolus görülmez,DNA ve RNA sentezi görülmez. Hücredeki
hazırlıklar tıpkı önceki interfazın devamı gibidir.
B)Mayoz-II
evreleri
Kardeş kromatidlerin
ayrılmasını sağlayan ikinci bölünme evrelerine Mayoz-2 evreleri denir. Mayoz
interfazında görülen olaylar mitoz interfazı ile aynıdır.
a)Profaz-II
1-Birinci bölünmede
oluşan iğipliklerine dik olarak iğ iplikleri oluşur.
2-Oluşmuşsa nucleus
zarı kaybolur.
3-Helixlerini çözen
kromozomlar tekrar helixlerini oluşturur.
b)Metafaz-II
1-Kromozomlar
ekvatoral düzlemde yanyana dizilirler
2-Kromatidler
sentromerleri ile bir aradadır
3-Kromozomlar
sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunurlar
c)Anafaz-II
1-İğ ipliklerinin
itme ve çekme hareketi ile sentromerler parçalanır.
2-Birbirinden ayrılan
kardeş kromatidler zıt kutuplara gider
IV)Diploten:
1-Tetrad oluşturan
kromozomlar birbirlerini iterek ayrılmaya başlarlar.
d)Telofaz-II
1-Kutuplara çekilen
kromatidler helixlerini çözerek kromatin iplik haline geçerler
2-Nucleus zarı
oluşur.
3-İğ iplikleri
kaybolur
4-Sitokinezle iki
toplam dört hücre oluşur.
5-Oluşan hücrelerde
ana hücrenin yarısı kadar kromozom dolayısıyla DNA vardır
6-Oluşan hücrelerdeki
kalıtsal materyal hem profaz-1 de gerçekleşen krossing-over hemde metafaz-1
deki homolog kromozomların diziliminin rasgele olmasından dolayı farklıdır
7-Oluşan hücreler
erkekte spermatid, dişilerde ise oosit denir
Mayoz Bölünmenin temel özellikleri:
1-Sadece 2n
kromozomlu hücrelerde görülür.
2-2n kromozomlu
hücrelerden n kromozomlu 4 hücre oluşur.
3-iki karyokinez ve
iki sitokinez görülür.
4-Eşey ana hücresi ve
spor ana hücrelerinde görülür.
5-Bölünme sonunda
gamet ve sporlar oluşur.
6-Kalıtsal çeşitlilik
nedenidir.Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır.
7-Eşeyli üremenin
temel mekanizmasıdır.
8-Mitoza göre daha
ileri bir özelliktir
9-Hem homolog
kromozomlarda hemde kardeş kromatidlerde ayrılma görülür.
10-Sinaps, tetrad ve
krossing-over görülür.
11-Mayoz geçirmiş
hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz geçirebilir.
Mayozun evrimsel önemi:
1-Krossing-overle
kalıtsal çeşitlilik sağlar
2-Kromozom sayısını
yarıya indirerek, döllenme sonunda türe özgü kromozom sayısının sabit
kalmasını sağlar.
