Monohibrit Çaprazlama, Dihibrit Çaprazlama, Kontrol Çarplaması

Ayrılma Kuralı:
Ayrılma kuralı, kalıtılan bir özellikten sorumlu iki alelin gamet oluşumu sırasında, birbirinden ayrılıp farklı gametlere gitmesi demektir. Mendel’in hibritler oluşturduktan sonra sabırlı davranarak çaprazlamalara devam etmesi, bugün de kullandığımız ayrılma kuralının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bir özellik bakımından heterozigot (hibrit=melez) olan bireylere monohibrit, iki özellik bakımından hibrit olan bireylere dihibrit adı verilir. İki monohibrit bireyin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir.

Monohibrit Çaprazlama:

Mendel, bir karakter bakımından farklı olan iki saf dölün bireylerini çaprazladığında oluşan F1dölünün atalarının sadece baskın fenotipini taşıdığını gözlemlemiştir. F1 dölü her iki atanın genlerini taşıdığı için heterozigot (hibrit/melez) tur. Tek karakter bakımından heterozigot olan bireylere monohibrit, bu bireylerin kendi aralarında çaprazlanmasına ise monohibrit çaprazlama denir. Homozigot sarı tohum rengine sahip bezelye (SS) ile homozigot yeşil tohum rengine sahip bezelyelerin (ss) çaprazlanması sonucunda heterozigot sarı tohum rengine sahip bezelyeler oluşur. 

Monohibrit çaprazlama sonucu oluşan F2 sonuçları: 

Mendel, saf döl sarı ve yeşil tohumlu bezelyeleri çaprazlayarak tümünün sarı tohumlu olduğu F1 dölünü; F1 dölünün aynı genotipiyle çaprazlanması sonucu ¾ oranında sarı, ¼ oranında yeşil tohumlu F2 dölünü elde etmiştir. Aynı çalışmaları diğer karakterler üzerinde defalarca yapmış ve F2 sonuçlarının hep aynı olduğunu görmüştür.

Dihibrit Çaprazlama:

Tohum rengi tohum şekli gibi iki özellik bakımından heterozigot olan iki birey arasında yapılan çaprazlama, bir dihibrit çaprazlamadır. Dihibrit çaprazlama sonuçları iki karakterin ayrı ayrı monohibrit olarak çaprazlanıp sonuçlarının birlikte olma ihtimalleri üzerinden hesaplanabilir. Bu çaprazlamanın sonuçlarına göre, tohum rengi ve tohum şekli fenotiplerinin F2 dölünde ortaya çıkma oranları, birbirinden bağımsızdır. F2 dölünde, çekinik fenotip olan yeşil renkli tohuma sahip yavrular, monohibrit çaprazlama sonuçlarında olduğu gibi 1/4 oranında; ve baskın fenotip olan sarı renkli tohuma sahip olan yavrular 3/4 oranında ortaya çıkmıştır. Benzer şekilde buruşuk tohuma sahip olan yavrular 1/4 oranında; yuvarlak tohuma sahip olan yavrular 3/4 oranında temsil edilmektedir. İki karaktere ait fenotiplerin birlikte ortaya çıkma oranları ise, bu fenotiplerin bağımsız olarak ortaya çıkma oranlarının çarpımına eşittir. Yani F2 dölünde, bir alel çiftinin kontrol ettiği özellik, diğer alel çiftinin kontrol ettiği özellikten bağımsız olarak ortaya çıkmıştır. Bu fenotiplerin ortaya çıkma oranları aşağıdaki gibidir:

Sarı-yuvarlak tohumlu fenotipin ortaya çıkma oranı: 3/4 x 3/4 = 9/16

Yeşil-yuvarlak tohumlu fenotipin ortaya çıkma oranı:1/4 x 3/4 = 3/16

Sarı-buruşuk tohumlu fenotipin ortaya çıkma oranı: 3/4 x 1/4 = 3/16

Yeşil-buruşuk tohumlu fenotipin ortaya çıkma oranı: 1/4 x 1/4 = 1/16

Bağımsız açılım kuralı, farklı iki karakteri kontrol eden alellerin gamet oluşumu sırasında diğer karakteri kontrol eden alel çiftinden bağımsız olarak ayrıldığını ve döllerde bu alel çiftlerinin kontrol ettiği fenotiplerin birbirinden bağımsız olarak ortaya çıktığını ifade etmektedir.

Kontrol Çaprazlaması:

Bezelye bitkisinde, mor çiçek renginden sorumlu alelin baskın (A); beyaz çiçek renginden sorumlu alelin çekinik (a) olduğu bilindiğinden beyaz çiçekli bitkilerin genotipinin aa olduğunu kolaylıkla söyleyebiliriz. Ancak mor çiçekli bitkilerin genotipi homozigot (AA) ya da heterozigot (Aa) şeklinde olabilir. Bu fenotipe sahip bireylerin genotipinin homozigot mu (AA) yoksa heterozigot mu (Aa) olduğunu belirlemek için mor çiçekli bir bitki ile çekinik fenotipe sahip olan beyaz çiçekli (aa) bir bitki çaprazlanır. Elde edilen yavruların fenotipine göre, mor çiçekli ebeveyn bitkinin genotipini belirlemek mümkündür. Bu tür çaprazlamalarda aşağıdaki iki sonuç elde edilir:

1-) Eğer atasal bitki baskın homozigot ise AA x aa çaprazlaması yapılmıştır. Elde edilen yavruların tümü Aa genotipinde olacak ve mor çiçekli olacaktır.

2-)Eğer atasal bitki heterozigot ise bu durumda Aa x aa çaprazlaması yapılmıştır. Elde edilen yavruların yarısı mor çiçekli yarısı beyaz çiçekli olacaktır

Bu çaprazlamada, beyaz çiçekli bitkilerdeki çekinik alelin birtanesinin mor çiçekli bitkiden geldiğini ve mor çiçekli atasal bitkinin heterozigot genotipe (Aa) sahip olduğunu gösterir. Genotipi bilinmeyen bir organizmanın genotipini belirlemek amacıyla, çekinik homozigot bir bireyleçaprazlanmasına kontrol çaprazlaması ya da test çaprazlaması adı verilir.